Το πλοίο της οικογένειας στη θάλασσα της παγκοσμιοποίησης

Εἶναι κοινή ἡ ἀγωνία ὅλων μας γιά τό παρόν καί τό μέλλον τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καί οἰκογένειας στήν σύγχρονη ἐποχή τῆς  φθορᾶς καί τοῦ εὐτελισμοῦ τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ὑποτιμήσεως τοῦ ἱεροῦ χαρακτήρα του καί τῆς ἀπαξίωσης οὐσιωδῶν πνευματικῶν ἀξόνων τοῦ κοινοῦ μας βίου. Στο πλαίσιο τῆς παγκοσμιοποίησης αναφύονται τάσεις μετατροπής τῆς κοινωνίας σέ ὄχλο χωρίς συνεκτικότητα, ἀλληλοκάλυψη καί ἀσφάλεια στήν ζεστασιά τῆς οἰκογένειας. 

Γιά τοῦτο τόν λόγο ἡ οἰκογένεια καί ἡ συνοχή τῶν μελῶν της ἔχει ἐντόνως στοχοποιηθεῖ ἀπό τήν νέα τάξη πραγμάτων. Ἐφευρίσκουν τρόπους, συχνά στό ὄνομα τῆς ὑποστήριξης τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, νά ὁδηγήσουν τό κύτταρο τῆς κοινωνίας σέ ἰδιάζουσες καί συχνά ἀκραῖα ἀντιπαιδαγωγικές - ψυχοφθόρες μορφές ἔκφρασής της. 

Αὐτές οἱ μορφές ἔκφρασης τῆς ἀλλοιωμένης ἐκδοχῆς τῆς σύγχρονης οἰκογένειας ὁδηγοῦν στίς παρακάτω ἐξελίξεις: αὔξηση διαζυγίων- ἄγαμη μητρότητα - μονογονεϊκές οἰκογένειες – χηρεία - αὔξηση ἐκτρώσεων - αὔξηση τοῦ μέσου ὁρίου ἡλικίας γάμου καί τῆς γέννησης τοῦ πρώτου παιδιοῦ - μείωση τῶν γεννήσεων - ἀτεκνία – στειρότητα - ἀνεργία – πολιτικός γάμος - μικτοί γάμοι καί τέλος μεταβολές τῆς δομῆς καί συνεκτικότητος τῆς οἰκογένειας. Τελικό ἀποτέλεσμα; Ἡ διάλυση ἑνός ἀραγοῦς κοινωνικοῦ μετώπου, κατάθλιψη, μοναξιά κι ἔλεγχος τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας.

Ἡ πυρηνική οἰκογένεια, μέ τό παιδί στό ἐπίκεντρό της, διαλύεται. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι, κατά τό διάστημα 1990-2003, τό ποσοστό τῶν διαζυγίων στήν Ἑλλάδα αὐξήθηκε κατά 50%. Ἡ εἰκόνα εἶναι ἀκόμα πιό ζοφερή στίς ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες ὅπου ὁ ἕνας στούς τρεῖς γάμους καταλήγει σέ διαζύγιο. Τό 2004 στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση τῶν 25 ἐκδόθηκαν 1 ἑκατομμύριο διαζύγια. Τήν ἴδια στιγμή, ὅπως διαπιστώνεται ἀπό τίς ἐπίσημες στατιστικές, μειώνεται διαρκῶς ὁ ἀριθμός τῶν γάμων.  Τά τελευταία 30 χρόνια μειώθηκε κατά 23%. Τό 1998 στίς χῶρες τῆς Εὐρωπαϊκῆς  Ἕνωσης ἀντιστοιχοῦσαν 5,1 γάμοι ἀνά 1000 κατοίκους. Στήν Ἑλλάδα, βέβαια, πού παραμένει ἀρκετά παραδοσιακή χώρα, τό ποσοστό αὐτό φτάνει τό 6,1%.

Ἐνδοοικογενειακή βία

Ἀνοδική πορεία, ὅμως, τρομακτική ὡς πρός τά μεγέθη της, σέ ὅλες τίς χῶρες τοῦ κόσμου, παρουσιάζει ἡ ἐνδοοικογενειακή βία. 

Τό Συμβούλιο τῆς Εὐρώπης ἔχει δηλώσει ὅτι ἡ βία ἀποτελεῖ τή βασική αἰτία θανάτου καί ἀναπηρίας γιά τίς γυναῖκες ἡλικίας 16 ἕως 44 ἐτῶν, καί εὐθύνεται γιά περισσότερους θανάτους καί προβλήματα ὑγείας ἀπ’ ὅτι ὁ καρκίνος ἤ τά αὐτοκινητιστικά δυστυχήματα. Στή Γαλλία 1.350.000 γυναῖκες ὑπῆρξαν θύματα  ἐνδοοικογενειακῆς βίας. Ἀνάλογα εἶναι τά στοιχεῖα καί γιά τίς ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες. Στίς ΗΠΑ, τό 1999, οἱ γυναῖκες ἀποτελοῦσαν τό 85% τῶν θυμάτων ἐνδοοικογενειακῆς βίας. Θύματα τῆς ἐνδοοικογενειακῆς βίας εἶναι καί τά παιδιά πού σέ ὅλο καί μεγαλύτερη κλίμακα κακοποιοῦνται, φυσικά καί σεξουαλικά, ἀπό τούς γονεῖς ἤ ἄλλα μέλη τῆς οἰκογένειας. 

Ὅπως δείχνει πρόσφατη μελέτη πού ἔγινε ταυτόχρονα σέ 14 εὐρωπαϊκές χῶρες, ἡ Ἑλλάδα εἶναι μία ἀπό τίς χῶρες, ὅπου τό 33% τῶν σεξουαλικῶν κακοποιήσεων πού ὑφίστανται τά κορίτσια καί τό 23% πού ὑφίστανται τά ἀγόρια, ἔχουν ὡς δράστη πρόσωπο τοῦ οἰκογενειακοῦ περιβάλλοντος.

Ἡ ἑλληνική οἰκογένεια στόν σύγχρονο κόσμο

Ὅπως δείχνουν πρόσφατες κοινωνικές ἔρευνες,  ἡ ἑλληνική οἰκογένεια ἀναζητάει τήν ταυτότητά της μεταξύ παραδόσεως καί ἐκσυγχρονισμοῦ. Οἱ σύγχρονες δυτικές ἀξίες ἀντιδιαστέλλονται καί συνυπάρχουν μέ τό ὅραμα ζωῆς καί τίς ἀξίες τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης καί ζωῆς. Ὁ θεσμός τῆς οἰκογένειας φαίνεται νά εἶναι ἀπό τούς πιό ἀνθεκτικούς σύμφωνα μέ τίς ἔρευνες. 

Ἡ συμβουλευτική πρόταση τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως ἀπέναντι στά προβλήματα (διαζύγια, ὑπογεννητικότητα, βία, ναρκωτικά, μονογονεϊκές οἰκογένειες) ἀλλά καί τίς μεταλλαγές πού ἀντιμετωπίζει ἡ σύγχρονη ἑλληνική οἰκογένεια φαίνεται νά εἶναι πολύ σημαντική καί πολλοί τήν ἀναζητοῦν. 

Οἱ γενικές αὐτές διαπιστώσεις δέν μᾶς ἐφησυχάζουν. Ὀφείλουμε μέ μεγάλη προσοχή νά ἐγκύψουμε στά ἀναλυτικά στοιχεῖα πού μᾶς προσφέρουν οἱ διαπιστώσεις-εὐρήματα πού προέρχονται εἴτε ἀπό δημοσιογραφικές πληροφορίες ἤ συστηματικές ἐπιστημονικές ἔρευνες γιά τομεῖς τοῦ γάμου καί τοῦ οἰκογενειακοῦ βίου στήν Ἑλλάδα καί στό ἐξωτερικό. Ἡ διαρκής ἐνδυνάμωση, μέ κάθε τρόπο, τῶν τάσεων ἐξατομίκευσης τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου καί ἡ ἔκπτωση τῆς σημασίας τοῦ γάμου καί τῆς οἰκογένειας ὁδήγησαν στήν αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν μονογονεϊκῶν οἰκογενειῶν καί τῶν γεννήσεων ἐξώγαμων παιδιῶν. Μέ βάση τά στοιχεῖα τῆς Eurostat στή βόρεια Εὐρώπη, τό 45-55% τῶν γεννήσεων ἀντιστοιχεῖ σέ παιδιά ἐκτός γάμου. Στίς χῶρες τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης τό ποσοστό αὐτό φτάνει τό 30% καί στίς χῶρες τοῦ Νότου τό 10-15%. Στήν Ἑλλάδα τό ποσοστό αὐτό εἶναι συγκριτικά μικρό, παραμένει στό 4% τοῦ συνόλου τῶν γεννήσεων. Ἀξίζει ὅμως, νά σημειωθεῖ ἡ αὐξητική τάση του, πού ὁδηγεῖ στόν τετραπλασιασμό τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐκτός γάμου γεννήσεων καί στή χώρα μας.      

Σέ κάθε γυναίκα ἀναπαραγωγικῆς ἡλικίας ἀντιστοιχοῦν σήμερα 1,3 παιδιά, ἐνῶ ἡ ἱκανή καί ἀναγκαία συνθήκη γιά τήν ἀνανέωση τῶν γενεῶν εἶναι 2,4! Αὐτό, βέβαια, συνδέεται μέ πολλούς παράγοντες, ἀνάμεσα στούς ὁποίους καθοριστικό ρόλο παίζει ἡ οἰκονομική κρίση μέ τίς ἐπιπτώσεις της στή μείωση τοῦ εἰσοδήματος, πού καθιστά προβληματική τήν ἀνατροφή παιδιῶν καί ἡ ἀλλαγή τῆς θέσης καί  τῶν συνθηκῶν ζωῆς τῶν γυναικών, μέ τήν αὐξανόμενη συμμετοχή τους στήν ἀγορά ἐργασίας. Στόν σύγχρονο κόσμο οἱ γυναῖκες ἀποτελοῦν τό 50-60% τοῦ ἐργατικοῦ δυναμικοῦ. Ἡ γυναίκα ἔχει ἀποκτήσει πλέον οἰκονομική ἀνεξαρτησία, διεκδικεῖ τά ἀτομικά της δικαιώματα, ὑπερασπίζεται τήν αὐτονομία της. Σέ πολλές περιπτώσεις ἀποφασίζει νά μεγαλώσει μόνη τό παιδί  της εἴτε ἔχει προηγηθεῖ ἕνας γάμος πού διαλύθηκε εἴτε ὄχι. 

Νεότεροι τύποι «οἰκογενειῶν»

Μέσα σ’ αὐτούς τούς ὅρους δημιουργήθηκε καί ὁ θεσμός τῆς «μονογονεϊκῆς οἰκογένειας» πού ἀπέκτησε καί νόμιμη ὑπόσταση τό 1982 στή Γαλλία καί ἀργότερα στίς ἄλλες χῶρες. Μονογονεϊκές θεωροῦνται οἱ οἰκογένειες πού ἀποτελοῦνται ἀπό ἕνα γονέα, στήν πλειοψηφία τῶν περιπτώσεων γυναίκα, ἄγαμη, χήρα ἤ διαζευγμένη μέ παιδί. Σέ κάποιες περιπτώσεις ἡ οἰκογένεια γίνεται μονογονεϊκή ἐπειδή ὁ πατέρας τήν ἐγκατέλειψε, μετανάστευσε ἤ μπῆκε στή φυλακή. Στή Βόρεια Εὐρώπη οἱ μονογονεϊκές οἰκογένειες ἀποτελοῦν τό 20% περίπου τοῦ συνόλου τῶν οἰκογενειῶν, στήν κεντρική Εὐρώπη τό 10-15% καί στίς μεσογειακές χῶρες τό 5-7%. Στή χώρα μας, μέ βάση τά στοιχεῖα τῆς Eurostat τοῦ 2001, οἱ μονογονεϊκές οἰκογένειες ἀποτελοῦν τό 3% περίπου τοῦ συνόλου τῶν οἰκογενειῶν. 

 «Μόνοι γονεῖς» μέ ἀνήλικα παιδιά, σέ ποσοστό 3-4%, ἀποφασίζουν νά «συνοικήσουν» εἴτε μέ τήν πατρική, εἴτε συχνότερα μέ μία καινούργια οἰκογένεια τήν ὁποία δημιουργοῦν μέ νέο γάμο. Οἱ οἰκογένειες πού δημιουργοῦνται ἀπό ἕναν προηγούμενο, διαλυμένο γάμο, ἀπ’ τόν ὁποῖο ὑπάρχουν καί παιδιά ἀπό τή μεριά τοῦ ἑνός ἤ καί τῶν δύο συζύγων, καλοῦνται νά ἐνσωματώσουν ὅλα αὐτά τά πρόσωπα στήν καινούρια δομή, πού ἔχει προκύψει. Τα παιδιά πού μεγαλώνουν σ’ αὐτόν τόν οἰκογενειακό τύπο εἶναι ὑποχρεωμένα νά κάνουν συμμαχίες ἤ νά συγκρουσθοῦν μέ τά πρόσωπα πού ἀπαρτίζουν αὐτό τόν συνδυασμό. Αὐτό, βέβαια, δέν συνεπάγεται, κατ’ ἀνάγκη, τήν ἐμφάνιση ψυχολογικῶν προβλημάτων. Ἁπλά καί μόνο οἱ ὄροι διαμόρφωσης τοῦ ψυχισμοῦ τους εἶναι ἐξαρχῆς ἐπισφαλεῖς. Αὐτό πού δέν μπορεῖ νά ἀναπτυχθεῖ εἶναι τό αἴσθημα τοῦ ἀνήκειν σέ μία ὁμάδα ἀνθρώπων, πού μοιράζονται μία κοινή ἱστορία, κοινές καταβολές, κοινές ἀναφορές, μία διαδοχή γενεῶν μέ χαρακτηριστικά πού προσδίδουν σ’ αὐτή τήν οἰκογένεια τή μοναδικότητά της.